23
Qərbi Kaspi Universiteti
p-ISSN 2789-4606
Elmi Xəbərlər 2, 2022
(Humanitar elmlər seriyası)
e-ISSN 2789-4614
Rüfət Valeh oğlu PİRİYEV
Ü. Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının doktorantı
E-mail: rufetvokal@mail.ru
F. LEHARIN “CUDİTTA” OPERETTASINDAN “CUDİTTANIN ARİYASI” ÜZRƏ BƏZİ
AZƏRBAYCAN VƏ XARİCİ OPERA MÜĞƏNNİLƏRİNİN TƏFSİRİNDƏ ALMAN İFAÇI-
LIQ ÜSLUBUNA BİR NƏZƏR
Xülasə: Məqalənin giriş hissəsində, Avropa vokal ifaçılıq ktəbinin təməli olan “Belkanto”prin-
siplərindən söhbət açılır. Azərbaycan opera-vokal ifaçılığının bünövrəsi də italyan belkanto məktəbi
üzərində qurulmuşdur. O zaman Avropanın digər vokal məktəblərinin Azərbaycan opera ifaçılarının
yaradıcılığında təfsiri maraqlı araşdırma predmetinə çevrilir. İtalyan ktəbinin əsas prinsipləri
üzərində yetişən Azərbaycan vokal ifaçısının alman alman dilində olan əsərləri ifa edərkən hansı
metodlardan istifadə etməsi maraq doğurur. Alman vokal əsərlərinin ifası zamanı, həmin məktəbin
prinsiplərinin Azərbaycan müğənnisinin təfsirində necə əks olunması, müqayisəli vokal təhlillərlə
izah edilir.
Açar sözlər: Belkanto, alman, vokal, metod.
UOT: 78
DOİ: 10.54414/gcck2388
Giriş
Alman vokal məktəbi, Avropanın əsas ifaçı-
lıq ktəblərdən biridir. Tarixən alman
mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi olan musiqi, bir
çox janrda yüksək inkişaf zirvəsinə çatmışdır.
Klassik vokal ifaçılığında da biz alman ktəbi-
nin özünəməxsus yer tutduğunu görürük. Avro-
pada formalaşan bütün opera-vokal ifaçılıq
məktəbləri nəticə etibarilə italyan belkantosunun
əsasında formalaşıb. Avropa akademik vokal
ifaçılığının əsasını belkanto oxuma texnikası
təşkil edir. Belkanto italyan dilindən tərcümədə
“gözəl oxuma” deməkdir. Belkanto texnikasının
formalaşması bir başa olaraq opera janrının ya-
ranması ilə bağlıdır XIX əsrin ortalarından
başlayaraq yeni ifadə vasitələri ilə zənginləşərək
italyan vokal məktəbinin əsasına çevrilmişdir.
İtalyan oxuma texnikası Avropa ölkələrində
mövcud olan digər vokal ifaçılıq məktəblərinə
də əsaslı surətdə təsir etmişdir. min məktəb-
lərin əsasını da italyan vokal texnikası təşkil
edir. Eyni zamanda dil, xalqların rqli dünyagö-
rüşü, düşüncə tərzi, vokal ifaçılığına olan
müxtəlif yanaşmalar ticəsində hər bir mək-
təbin italyan oxumasından rqli olan öz spesifik
xüsusiyyətləri meydana gəlmişdir. Əsrlər ər-
zində formalaşan bu vokal ktəbləri, zamanla
bir-biri ilə əlaqələnərək vahid məktəb altında
birləşmiş Avropa akademik vokal ifaçılıq
məktəbi adlandırılmışdır. Bu prosesdə bəzi
məktəblər italyan ənənələrindən kənarlaşmaq və
öz ifaçılıq prinsiplərini yaratmaq istəyirdilər.
Xüsusən alman musiqiçilər, tədqiqatçılar vokal
sənətində bütün italyan ənənələrini tərk edib,
yeni alman qanunları yaratmağa hd göstərmiş-
dirlər. İtalyan vokal ifaçılıq məktəbinin məqsədi
müğənnidə mükəmməl ifa aparatının formalaş-
dırılmasıdır. R.Toftun “Belkanto: ifaçılar üçün
bələdçisi” (Bel canto: A Performer’s Giude
[22,s.4]) adlı kitabında verilənləri nəzərə alaraq
burada aşağıdakı prinsipləri göstərmək olar:
-İfa zamanı vurğulardan istifadə olunma;
-Bütün registrlər boyu səsin hamarlığı;
-Musiqi cümlələrinin axıcı şəkildə və uzun-
müddət ərzində aparılması;
-Səsdə hərəkətlilik və ya səsin çevikliyi;
-Dəqiq intonasiya;
-Emosional dolğunluq;
-Ən xırda nüansların s vasitəsilə çatdırıl-
ması ;
-Bir nəfəsdə melodik xəttin güc tətbiq olun-
madan aparılması ya hər hansı notun uzun
müddət saxlanılması;
-Leqato, stakkato, portamento;
-Musiqi və poetik mətnin uyğunlaşdırılması;
-Musiqi cümlələrinin ifadəliliyi;
-Mezzo di voce (yarım səs) texnikasından is-
tifadə;
Azərbaycan vokal sənətinə alman oxuma
məktəbinin təsirinə nəzər salarkən, mütləq
24
R. V. PİRİYEV
F. Leharın “Cuditta” operettasından “Cudittanın
ariyası” üzrə bəzi Azərbaycan və xarici opera
müğənnilərinin təfsirində alman ifaçılıq üslubuna bir
nəzər
mənada həmin məktəbin hansı xüsusiyyətlərə
malik olduğu vurğulanmalıdır. Alman vokal
məktəbinin əsas prinsipləri Coşua Vaytner
tərəfindən yazılmış Alman traktatlarının top-
lusu 1848-1965” adlı tətqiqat işində yüksək
səviyyədə öz əksini tapmışdır. Adı çəkilən yazı
işində məktəbin formalaşmasında rol oynayan
musiqiçilərdən, doqquz vokal pedaqoqunun ifa-
çılıq metodları, yenilikləri və fikirləri qeyd edi-
lir. Henrix Ferdinand Mannşteyn, Fridrix Şmidt,
Ferdinand Ziber, Yulius Hey, Bruno Müller-
Brunov, Corc Armin, Paul Bruns, Franziska
Martiensen Lohmann, Frederik Hasler Alman
vokal metodlarını formalaşdıran dövrünün ən ta-
nınmış pedaqoq alimləri olmuşlar. Onlar milli
məktəblərini yaratmaq uğrunda öz təcrübələrini
ortaya qoymuş və fərdi yanaşımlarını əks etdir-
mişdirlər. Coşua Vaytnerin araşdırmasını oxu-
duqda alman vokal sənətinin formalaşmasında
iki fərqli yanaşım müşahidə edilir: İtalyan
ənənələrinə sadiq qalan geştalt yanaşması
yeni konkret prinsiplərə əsaslanan alman ifaçı-
lığı metodu hazırlanması. İtalyan ənənələri əsa-
sında alman ifaçılığını formalaşdırmağa çalışan
aparıcı pedaqoq Henrix Ferdinant Mannştein ol-
muşdur. Lakin, Fridrix Şmidt, Yulius Hey,
Bruno Miller-Brunov, Corc Armin italyan bel-
kanto qanunlarından imtina edirək öz unikal al-
man oxuma prinsiplərini formalaşdırmağa çalış-
mışlar. Buna baxmayaraq bir çox pedaqoqlar öz
tədrislərində italyan vokal ifaçılığı ənənələrinə
istinad edən, Mannşteynin üsullarıdan istifadə
etmişlər.
Əsas mətn
Peşəkar tenor səsli opera ifaçısı Fridrix Şmidt
alman prinsipləri üzərində vokal məktəbinin ya-
radılması üçün hd göstərən ilk pedaqoqlardan
biri olmuşdur. O, ifaçılığın texniki problemlərini
öz üsulları ilə həll etməyə çalışmışdır. sələn
Şmidt rahat elastik fəsalmanı müdafiə edən
italyan məktəbinin əksinə olaraq, ciyərlərin
tam həddə doldurulması və fonasiya boyunca ağ
ciyər genişliyinin qorunmasının vacibliyini vur-
ğulayırdı. Digər tərəfdən o, nəfəsin cəld alınma-
sının rəfdarı idi. İtalyan məktəbində isə nəfəs
rahatlığı müdafiə edilir. Bu zaman əzələ gərgin-
liyi az olduğu üçün, ciyərlər daha çox genişlənir.
Azərbaycanlı alim, nətşünaslıq üzrə fəlsəfə
doktoru, professor Məryəm Babayeva qeyd edir:
“...İtalyan pedaqoqlar vokal təliminin başlan-
ğıcında ləbəyə tənəffüs üsullarını izah edir, on-
lardan necə istifadə olunması yollarını isə
tələbənin öz hissiyyatına bacarığına həvalə
edirlər. İtalyan pedaqoqlarının fikrincə, vokalçı-
nın nəffüsü rahat olmalıdır”. [1,s.39] Şmidtin
nəfəsalma ideyası, XX əsr alman vokal ifaçılığı-
nın ilk nümayəndələrindən biri olan Corc Armi-
nin pedaqogikasına yüksək təsir göstərmişdir. O
da xüsusən aşağı slərin ifa edilməsi üçün
Şmidtin fəsalma ideyalarını müdafiə edirdi.
Həmçinin almaniyalı digər bir pedaqoq, soprano
səsli müğənni Franziska Martienssen-Lohmann
isə italyan appogiosunu dəstəkləyirdi.
H.F.Mannşteyn, P.Bruns, F.Martiensen Löh-
mann, F.Husler, F.Ziber kimi mütəxəssislər ital-
yan məktəbindən təsirlənmiş onun metodla-
rını müdafiə edirdilər. Bir sıra musiqiçilər isə ək-
sinə, ifaçılıqda diksiyanın ön plana çıxmasının
vacibliyini vurğulayırdılar. F. Şmitt, Y.Hey,
C.Armin italyan belkanto prinsiplərinin alman
ifaçılığı üçün uyğun hesab etmirdilər. Onların
fikrincə aydın diksiya, dramaturgiyanı daha da
üzə çıxarır. Alman vokal İfaçılığa bu cür yana-
şım m də bəstəkar Vaqnerin ailə də bağlıdır.
O, öz vokal yaradıcılığında danışıq üslubuna
daha çox yer vermişdir. Yulius Hey Vaqnerlə
eyni fikirdə olmuş və bu üslubu “Alman belkan-
tosu” adlandırmışdır. Alman vokal ifaçılığının
formalaşdırılması üzərində çalışan bu alimlərin
fikir ayrılıqlarına baxmayaraq onlar sonda ital-
yan vokal ifaçılığının baza prinsiplərindən
kənarlaşmamışlar. Tədqiqatçı, Coşua Vaytner öz
yazısında bu barədə belə qeyd edir:
“Müəlliflərin orijinal alman mətnlərindən isti-
fadə etməklə aydın olur ki, alman üslubu inkişaf
etdikcə, unikal alman metodu yaratmaq üçün
digər Avropa üsullarından, xüsusən də italyan
prinsiplərindən uzaqlaşmaq istəyi var idi. Ancaq
nəticədə bir çox italyan ideyaları alman yanaş-
masında qaldı. Əhəmiyyətli alman əllifləri-
nin inanclarını oxuma üsullarını müqayisə
edərək, alman üslubunun xronoloji qiymətləndi-
rilməsi alman oxuma məktəbinin əsaslarını
əyyən edir. Bunlara diaraqmatik-kostal tənəf-
füsün italyan əsasları, tənəffüs əzələlərinin elas-
tik gərginliyi, imposto (nəfəs-rezonans əlaqəsi),
chiaroscuro ton keyfiyyəti, registrlərin qarışdı-
25
Qərbi Kaspi Universiteti
p-ISSN 2789-4606
Elmi Xəbərlər 2, 2022
(Humanitar elmlər seriyası)
e-ISSN 2789-4614
rılmasında baş sin əhəmiyyəti, tonun balans-
laşdırılmasında samitlərdən istifadə və geştalt
yanaşması daxildir. Bu prinsiplər alman üstün-
lükləri və zövqünə uyğun olaraq dəyişdirildi”.
[4,s.6] C, Vaytnerin gəldiyi nəticə alman akade-
mik vokal ifaçılığının italyan oxuma ənənələri
üzərində formalaşdığını sübut edir. Ancaq alman
məktəbinin özünə xas olan ifa qanunlarının da
olduğu aydın oldu. Alman vokal ktəbində
əsas olaraq mətnə xüsusi yer verilir. “Alman
operalarını ifa edə bilmək üçün çox yaxşı bir ar-
tikulyasıyaya sahib olmaq lazımdır. Alman ope-
ralarında, İtalyan gözəl ifa etmə texnikası olan
belkantonun yolu daha çox artikulyasiyadan ke-
çir. Samitləri çox yaxşı tələffüz etmək və samit
hərflərlə saitləri mükəmməl şəkildə bir-birinə
bağlamaq lazımdır ki, söz fraza içində parlasın
və yerini tapsın”. [20] Qeyd edilən fikirlər ital-
yan əsərlərinin, o cümlədən Karl Maria von Ve-
ber və Vilhelm Rixard Vaqnerin operaları başda
olmaqla, alman əsərlərinin mahir ifaçısı Hel-
dentenor səsli Ünüşan Kuloğluya məxsusdur.
Vurğulayaq ki, insanlar arasında adətən alman
dili çox samitli və sərt tələffüz xarakterli bir dil
kimi tanınır. Bu da anlaşılandır. “Freundsc-
haftsbeziehungen (dostluq münasibəti)”, “Sch-
nellstraßegewschwindigkeitsbegrenzung (sürət
limiti)” və daha bir çox bənzər söz var ki, insan-
larda alman dilinin çoxsamitli bir dil olduğu
təsəvvürünü yaradır. “Bunlar, Alman dilinin rt
samitlərin dili olduğuna dair geniş yayılmış yan-
lış fikirlərdir. Bu gün alman dili adətən klassik
italyan ifaçılığının prinsiplərinə uyğun oxunur.
Samitlərin xarakteri diqqətdən kənarda qal-
masa da, lirik şəkildə vurğulanırlar ki, ticədə
diksiya saf saitlərə əsaslanır”. [2,s.137] Deməli,
alman vokal ifaçılıq ktəbində də saitlərlə ifa
əsas prinsiplərdən biridir. Azərbaycan vokal ifa-
çılığında isə sait və samit səslərin deyilişi italyan
dilinə olduqca yaxındır. Sözlər daha axarlı
səslənir. Həmçinin Azərbaycan dili fonetik
baxımdan olduqca ngin dildir. Alman dilində
olan bütün fonemlər azərbaycan dilində möv-
cuddur. Bu baxımdan düşündükdə, müğənniləri-
miz üçün alman əsərlərinin ifası o dər də
çətinlik yaratmamalıdır. Təbii ki, alman dilinin
də özünə məxsus diksiya qanunları var. Samit
səslər sözlərin aydın səslənməsi üçün vacib he-
sab edilir.
Alman dilində samit səslər bəzi məqamlarda
əyyən qaydalara tabe ola bilirlər. Aşağıda ve-
rilən bir sitata nəzər salaq: Məsələn: “İki samit
səs (qoşa samit deyil) bir yerdə (t-t, t-d və s.) ya-
naşı ldikdə birinci az qüvvətli, ikincisi isə
daha qüvvətli deyilir. Məsələn: (ist das)”
[2,s.139]. Həmçinin alman dilində söz vurğusu
bəzi istisnalar olmağına baxmayaraq, əsasən bi-
rinci hecaya düşür. İndi isə alman ifaçılıq prin-
siplərinə ariya nümunəsi üzərində nəzər salaq.
Təqdim olunan ariya “Cuditta” operettasından
“Cudittanın” ariyasıdır. Bu operretta, Avstriya-
Macar kralliğı və Avropanın musiqi paytaxtında
(Avstriya) Avstriya-Alman operettasının
bəstəkarı kimi karyerası çiçəklənən Franz Le-
hara məxsusdur. Paul Knepler və Fritz Löhner
Bedaya isə operettanın libretto əllifləridir.
Beş rdəli quruluşu ilə bu tamaşa operaya çox
yaxındır. Ariya daha çox “Meine lippen sie küs-
sen so heiß”adı ilə tanınır. Qeyd edək ki, Avst-
riya-Alman operettasının görkəmli Operetta
ərisindən gözəl melodik xətti ilə seçilən bu
ariya, ən məhşur musiqi nömrələrindən biridir.
Ariyanın mövzusu maraqlıdır. Cuditta obrazı bu
musiqi nömrəsi ilə öz gözəlliyini, cazibədarlı-
ğını, ehtirasını dilə gətirir və sanki hər kəsin
diqqətini öz üzərinə çəkməyə çalışır. stəkar
bunu musiqi və mətnin yüksək emosional
ifadəliliyi ilə əldə edir. Bu baxımdan ariyanın
melodiyası mətn həmahəngdir. İlk növbədə
ariyanın not tninə diqqət yetirdikdə, “lied”
(mahnı) sözü yazıldığını görürük. Bunun əsas
səbəbi, ariyanın nd və nəqarətli quruluşa ma-
lik olmasından irəli gəlir. Cudittanın ariyası
quruluşu baxımından mahnıdır. Ancaq, əsərə
bötüvlükdə nəzər yetirdikdə ifasının çətinlik
dərəcəsi baxımından bir çox opera ariyalarından
çətin olduğunu söyləyə bilərik. Biz burada biri-
birini əvəz edən temp dəyişiklikləri ilə rastlaşı-
rıq. “Allegro”, “Allegretto moderato”, “Valse
moderato” istifadə edilmiş əsas templərdir. Bun-
26
R. V. PİRİYEV
F. Leharın “Cuditta” operettasından “Cudittanın
ariyası” üzrə bəzi Azərbaycan və xarici opera
müğənnilərinin təfsirində alman ifaçılıq üslubuna bir
nəzər
dan başqa, əyyən xanələri əhatə edən “ad li-
bitium”, “ritenuto”, “a tempo” kimi məqamları
da qeyd etmək olar. Təbii ki, bu r nüanslar ifa-
çıdan da peşəkarlıq ləb edən məqamlardan
bəziləridir. Digər tərəfdən, dünyanın ən tanınmış
soprano səsli opera ifaçılarının repertuarında
özünəməxsus şəkildə yeri olan bu əsər, birinci
oktavanın “Fa #” ikinci oktavanın “Si” səsləri
(“Undesima” intervalı) kimi geniş bir diapazonu
əhatə edir. Əsəri ifa edən müğənnidən əzəmətli
səslənmə tələb olunur. Bütün insanların bədən
quruluşu eynidir. fəs almaları, səs çıxartma-
ları eynidir. Dəyişən təkcə danışıq dilidir.
Vokal məktəblərinin texniki fərqlilikləri da-
nışıq dil ilə əlaqədardır....İtalyan, fransız, al-
man metodlarından hansı ən yaxşısıdır?-deyə
soruşa bilərik. Bütün bu texnikaların ortaq
nöqtələri olaraq doğru nəfəs, açıq rahat qırt-
laq, yaxşı artikulyasiya, səsi ön bölgəyə (mas-
kada ifa) almaq gərəklidir. Duyğularla bütünləş-
diyi təqdirdə mükəmməl nəticə əldə olunur”.
[3,s.296-297] “Cudittanın” ariyası bir çox dünya
opera ulduzlarının repertuarını bəzəyir. Bu əsəri
biz Elizabet Şvarskopf, Aleksandra Kurzak,
Anna Netrebko, Karmen Monarka, Sumi Yo və
başqa bir çox ifaçıların sləndirməsində dinləyə
bilərik. Gözəl melodiyası emosionallığı ilə
diqqət çəkən, Azərbaycan opera müğənnilərinin
də ifasında rast linir. Bu əsərin təhlili Şubert
və Şuman kimi bəstəkarların kiçik cmli əsasən
mahnı janrında yazılmış əsərlərinə nəzərən, al-
man vokal məktəbinə daha fərqli aspektdən
baxmağa bizə kömək etmiş olur. Azərbaycanlı
müğənnilərdən isə biz ariyanı əməkdar artist
Afaq Abbasovanın vokal ifaçısı Gülşən İba-
dovanın həmçının rgiz Kərimovanın ifasında
dinləyə bilərik. Soprano səsli hər üç ifaçı əsərin
təfsiri zamanı öz fərdi yanaşımlarını ortaya
qoyurlar. Afaq Abbasovanın təfsiri ifaya başla-
dığı andan dinləyicinin marağına səbəb olur.
Onun ifasında qiq artikulyasiya, düzgün söz
vurğuları, sdə güclü dayaq, yüksək dinamika,
tembrin doluluğu ilə ön plana çıxır. Gülşən İba-
dovanın ifası isə daha lirik xarakterlidir. Onun
vurğuları daha yumşaqdır. s tembrinin lirik
çaları da əsərin bir qədər mülayim səslənməsinə
zəmin yaradır. rgiz Kərimova da əsəri ifa
edərkən xüsusən samit hərflərin deyilişinə
diqqət yetirməsi nəzərə çarpır. Hər bir ifaçı
səhnədə “Cuditta” obrazını özlərinə məxsus
tərzdə yaradırlar. Bu ifaçılar əsəri oxuyarkən öz
fərdi yanaşımlarını nümayiş etdirirlər. Bir sitata
nəzər salaq: “Belə ki, müğənni oxuduğu əsərin
həcmindən asılı olmayaraq operadan tutmuş,
mahnıya dər, dil xüsusiyyətlərinə yiyələnməli,
onun mənasını rk etməli və bunu dinləyiciyə
çatdırmağı, öz ifadə tərzi ilə izah etməyi bacar-
malıdır” [1,s42]. Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə dok-
toru, professor Məryəm Babayevanın vurğula-
dığı bu fikrə əsasən anlayırıq ki, əsərin ifasında
vokal texnikası ilə yanaşı, dilin üslub-xüsusiy-
yətlərinin də qorunması vacibdir. Onu da nəzərə
almalıyıq ki, alman dilində də bəzi sözlər, Azər-
baycan dilində olduğu kimi vurğunun yerini
dəyişdikdə mənası dəyişir. Bunlara örnək ola-
raq, Aúgust (kişi adı)- Augúst (Avqust), modern:
[moˈdɛrn] müasir [ˈmoːdɐn] (tənbəl), Ténor,
(əsas münasibət) und Tenór (səs diapazonu) və
başqalarını göstərmək olar. Alman dilində
oxuyarkən sözlərin vurğularına diqqət etməli,
həm də samitləri dəqiq söyləməlidir ki, dilin
qanunları pozulmasın. Müğənni oxuduğu dilin
qrammatik qanunlarına ləd olması daha
məsləhətlidir. Hər bir dilin öz tələffüz qaydası,
ifadə tərzi var. Vokal sənətində dil və ifaçılıq
texnikası bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədədir. Həm-
çinin ifaçı fsirə öz duyğularını qataraq rdi ya-
naşımını ortaya qoymalıdır. Bununla belə onlar
arasında ortaq məqamlar mövcud olur. Qeyd
edək ki, hər üç azərbaycanlı ifaçıları dinlədikdə
A. Abbasovanın və N. Kərimovanın mətnə daha
çox üstünlük verməsi nəzərə çarpır. G. İbadova-
nın ifasında isə səslənməyə daha çox diqqət et-
diyini görə bilərik. Azərbaycan müğənnisinin
əsəri təfsirini, xarici ifaçılarla müqayisə etmək
maraqlı olardı. Bu baxımdan, onlar Almaniyanın
güclü sopranolarından olan Elizabet Şvarskopf,
Regina Verner-Dietrix, İsrail opera ifaçısı Çen
Reys, amerikalı soprano Raşel Villis-Sorensen,
Yapon soprano Sumi Yo kimi opera müğənniləri
ilə müqayisə edilə bilər. Bu ifaçıların hamısında
əsərin dramaturgiyasını önə çıxarmaq üçün t-
nin ön plana çıxdığı müşahidə olunur.
Burada, alman dilinin vurğusu, dilin tələffüz
xüsusiyyətləri və alman vokal məktəbinin də
təsiri mövcuddur. Həmçinin, müqayisəmizə öz
lirik oxuması ilə dünya şöhrətli opera ifaçıların-
dan braziliyalı Karmen Monarka, rumıniyalı İle-
ana Kotrubaş, misirli soprano Fatma Said, bela-
rusiyalı mezzo soprano Ekaterina Semençuk
(mezzo-soprano olmağına basmayaraq əsəri ori-
jinal tonallıqda ifa edir), koreyalı ifaçı Kyunqmi
27
Qərbi Kaspi Universiteti
p-ISSN 2789-4606
Elmi Xəbərlər 2, 2022
(Humanitar elmlər seriyası)
e-ISSN 2789-4614
Han, Çin sopranosu Yibao Çeni daxil etmək ma-
raqlı olar. Çünki, onların ifasında ifa edərkən
musiqi və hamar səslənmə daha çox önə çıxır.
Vurğular frazalamada “Belkanto” texnikası-
nın prinsiplərinə istinad edilir. Əslində bu ifaçı-
lar da söz vurğularının dəqiqliyinə diqqət
edirlər. Fərq bundadır ki, onların vurğulaması
bir qədər yumşaqdır. Deməli, məqaləmizdə adı
keçən ifaçıları, ariyanın təfsiri baxımından iki
qrupa ayırmaq olar. Birinci qrupa: tnin
ifadəliliyinə üstünlük verən A. Abbasova (Azər-
baycan), Nərgiz Kərimova (Azərbaycan), E.
Şvarskopf (Alman), Regina Verner-Dietrix (Al-
maniya), Çen Reys (İsrail), R.V. Sorensen
(Amerika), Sumi yo (Yaponiya), ikinci qrupa isə
səslənməyə üstünlük verən, G. İbadova (Azər-
baycan), İ. Kotrubaş (Rumıniya), K. Monarka
(Braziliya), Kyungmi Han (Koreya), Fatma Said
(Misir), Ekaterina Semençuk (Belarusiya),
Y.Çen (Çin(ÇXR)) aiddir.
A. Abbasova əsərin ilk frazasında “selber”
sözündə -sel-”, “Liebe” sözündə “Lie-”,
“Nähe” sözündə “Nä-”, “Augen” sözündə “Au-
”, “Hände” sözündə “Hän-” hecalarını daha çox
vurğulayır.
“Warum” sözündə isə vurğu ikinci hecada-
dır. Not nümunəsində isə biz həmin sözün sək-
kizlik notlar üzərində yazıldığını görürük. Yəni,
söz vurğusunu ifadə etmək üçün hər hansı bir
nüans mövcud deyil. Biz, almaniya iki sopra-
nonun ifasıan diqqət yetirək. E. Şvarskof, Re-
gina Verner-Dietrix, dinlədikdə onların -rum”
hecasının vurğusunu gösrmək üçün “r” sami-
tini qüvvətli dediklərini müşahidə edirik. Ancaq
E. Şvarskofda “Wa- -rum” hecalarının
qüvvəsi demək olar ki, bərabərdir. Regina Ver-
ner-Dietrix isə sanki “r” samitinin qüvvəsini “u”
saitinə daşıyır. Beləliklə, o -rum” hecasını daha
qüvvətli söyləmiş olur. Həmçinin amerikalı sop-
rano R.V. Sorensen E. Şvarskofa bənzər metod-
dan istifadə edir. Azərbaycanlı ifaçılardan A.
Abbasova və N. Kərimova da həmin hecanı vur-
ğulayaraq oxuyurlar. Ancaq onlar vurğunu bir-
başa olaraq -rum” hecasında “u” saiti üzərində
göstərirlər. Burda həmçinin azərbaycanlı ifaçıla-
rın əsəri bir qədər sürətli tempdə oxumalarının
da təsiri var. Əgər onlar “r” samitinə dayaqlan-
salar, tempdə gecikmə olma ehtimalı yüksək
olur. Nəticə etibarilə hər iki halda da sözün düz-
gün deyilişi əldə edilmiş olur. Digər azərbay-
canlı soprano G. İbadovanın ifasında isə biz bu
cür vurğulamanı müşahidə etmirik. O, daha çox
lirik xarakterli ifa nümayiş etdirir. İ. Kotrubaş,
Y. Çen, K. Monarka, E. Semençuk, K. Hanın da
ifalarını dinllədikdə eyni mənzərə ilə rastlaşırıq.
Bu ifaçılar daha çox slənmə ilə ön plana çıxır-
lar. Həmçinin nümunədə “h-w”, “l-b”, “r-n”,
“m-m”, “ch-v”, “n-l” ardıcıl samitlər mövcuddur
ki, bu zaman ikinci samit səslərin qüvvətli de-
yilməsi gərəkli olur. Əsəri dinləyən zaman, ifa-
çının bu nüansa da diqqət yetirdiyi aydın olur. E.
Şvarskopf, Regina Verner-Dietrix, Sumi Yo,
R.V, Sorensen, Ç. Reys, Sumi Yo-nun ifalarında
bənzər vurğulamanı müşahidə edirik. Burada,
almaniyalı E. Şvarskopf və Regina Verner-Diet-
rix vurğuları olduqca qiq səslənir. Hər üç azər-
baycanlı opera müğənnisi ifa zamanı zlərin
vurğularının qiqliyinə, samit səslərin düzgün
ifadə edilməsinə diqqət yetirir. A. Abbasova və
N. Kərimovada bu nüanslar daha kəskindir. G.
İbadova isə yumşaq mlələrə üstünlük verir.
Onun əsəri təfsirində səs mətndən daha ön plan-
dadır.
Bu isə italyan vokal sənətinin ifaçılıq prinsi-
pidir. İ. Kotrubaş, K. Monarka, F. Said Y.
Çen-in ifalarını dinlədikdə də bənzər fikir söy-
ləmək olur. Xüsusən, 1960-1980 ci illərdə
mükəmməl ifa və aktyorluq bacarığı ilə aktiv
fəaliyyət göstərən belkanto üslubunun mahir ifa-
çılarından İ. Kotrubasın ifası önə çıxır. Alman
dilinin qanunlarına riayət etməyə çalışsa da,
oxuyarkən ümumi səs axımını saxlamağa üstün-
lük verir. Onun səs həmlələri daha az qüvvətli-
dir. Samitlər isə aydın deyilir. O, sanki alman di-
linin qanunlarını italyan belkantosu ilə sintez
edir. Beləliklə, sözlər dəqiq ifadə edilsə də, səs
ön plana çıxır. İ. Kotrubaşla yanaşı K. Monarka
və Y. Çen də oxuyarkən səslənməni ön planda
saxlayırlar. Ancaq, Dem keine widersteht,
Wenn er mich sieht, wenn er an mir vorüber-
geht!” cümləsində azərbaycanlı müğənnilərin
ifasında fərqli nüanslar önə çıxır. “Dem keine
widersteht” ifadəsində G. İbadovanın ifasında
başlanğıca nəzərən nisbətən sərt vurğu özünü
göstərməyə başlayır. Cümlənin ikinci yarısından
Ích Wéisß és sélber nícht, Warúm n
gléich vón Líebe sprícht,
28
R. V. PİRİYEV
F. Leharın “Cuditta” operettasından “Cudittanın
ariyası” üzrə bəzi Azərbaycan və xarici opera
müğənnilərinin təfsirində alman ifaçılıq üslubuna bir
nəzər
etibarən, xüsusən “vorübergeht” sözündə “do”
notu üzərində fermata edən zaman onun ifası
yenə mülayim xarakterə bürünür. Həmin
məqam A. Abbasovanın da ifasında mülayim
xarakterlidir. A. Abbasova “…mich sieht,
(nəfəs) wenn er an…” ifadəsində “si” “do#”
notları arasında qısa nəfəsdən istifadə edir
mətnin vurğulanmasına daha çox diqqət yetirir.
G. İbadova isə bu məqamları bir nəfəs üzərində,
liqa ilə oxuyur. Bir sözlə müğənni alman əsərini
italyan oxuma prinsipləri əsasında ifa edir. Çin
ifaçısı Yibao Çen, Amerikalı soprano A. Moffo
da qeyd edilən hissəni bir nəfəs üzərində ifa edir.
Hər üç azərbaycanlı ifaçı Zur mitternächt'gen
Stund'” ifasində kəskin vurğulamadan istifadə
edir. Çünki, buradakı sözlərdə (r-m, t-g, n-s) ya-
naşı samitlərin olduğu görülür. Bu zaman ikinci
samitin daha qüvvətli deyilməsi prinsipinə
əsasən sözlər daha sərt səslənir. Qeyd edək ki, A.
Abbasova mətni ön plana çəkdiyi halda, G. İba-
dovada lirika üstünlük təşkil edir.
Meine Lippen, sie küssen so heißcümləsi
ilə əsərin nəqarət hissəsi başlanır. Burada “Me-
ine” sözündə əvvəlcə tempdə azalma (rit.) olur.
“Lippen” sözündən sonra isə nəqarətdə “Valse
moderato” tempinə keçid edilir. Burada həm
azərbaycanlı həm də xarici ifaçılar vals tem-
pinin xarakterini ifadə etmək üçün daha müla-
yim ifa nümayiş etdirirlər. Bütün ifaçılar sin
hamar səslənməsinə və yumşaq slənməsinə
diqqət yetirirlər. Alman ifaçıları E. Şvarskof və
Regina Verner-Dietrixin ifaları üçün eynisi
keçərlidir. Bu məqamda Azərbaycanlı və xarici
ifaçıların hamısında sanki, “Belkanto” üslubu
özünü daha çox göstərir. Xüsusən ikinci oktava-
nın “sol#” “si” kimi yüksək notlarda səslənmə
amili önə çıxır.
Nəticə
Ariyanın təhlili zamanı alman dilində əsərləri
ifa etmək üçün diqqət edilməli məqamlar aydın
olur. Bunun üçün alman ifaçılıq üslubu haqqında
məlumat verilir. Həmçinin, alman vokal texni-
kasının da italyan “belkanto” prinsipləri
üzərində formalaşdığı sübuta yetirilir. Arbay-
can akademik vokal məktəbi də italyan oxuma
qayda-qanunları əsasında formalaşmışdır. Al-
man və Azərbaycan vokal məktəbləri arasındakı
bu ortaq məqam, ifaçılarımız üçün texniki
baxımdan əlverişli şərait yaradır. Biz həmçinin
dil ünsürünün əhəmiyyətini aydınlaşdırmış olu-
ruq. Alman və digər xarici ifaçılarla müqayisə,
Azərbaycan müğənnisinin alman dilində olan
əsəri ifa imkanlarını, fərdi yanaşımlarını, ən
əsası alman vokal oxuma prinsiplərinin hansı
dərəcədə mənimsənilməsi və tətbiq edilməsini
anlamaqda bizə kömək etmiş olur.
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI:
1. Babayeva M. “Rəşid Behbudovun sənət-
karlığı” / Ali musiqi məktəbləri üçün dərs vəsa-
iti/ Bakı “Xəzər universiteti” nəşriyyatı, 2012
- 160 s.
2. “Choral diction rehearsal technique
(German diction)” [Elektron resurs] / German
pronunciation guide in pdf format - WW3.carle-
ton.ca / Carleton university 10.07.2015, p.135-
139
URL: https://www.yumpu.com/en/docu-
ment/view/40734801/german-pronunciation-
guide-in-pdf-format-www3carletonca
3. Emel Şenocak: “Vokal eğitimde Avrupa
vokal tekniğinin geleneksel türk müziğine uygu-
lanmasi” [Elektron resurs] / Bulut Kaldırım/ 1
noyabr 2016, səh. 294-298, URL:
https://silo.tips/download/mzk-retmen-yettren-
kurumlarda-breysel-algi-olarak-kanun-kullani-
minin-gerekll-ve
4. Joshua J. Whitener “The German School
Of Singing: A Compendium Of German Treati-
ses 1848-1965” / Submitted to the faculty of the
Jacobs School of Music in partial fulfillment of
the requirements for the degree, Doctor of Music
Indiana University / - May 2016, 172 p.
5. Lehar F. Biography / English National
Opera, London Coliseum, St Martin’s Lane,
London WC2N 4ES [Elektron resurs] / İngilis
Milli Operası (ENO) smi sayt URL:
https://www.eno.org/composers/franz-lehar
6. Lehar.F. “Cuditta” operasından “Cudit-
tanın ariyası [Elektron resurs] / “Viva opera”
qala-konsert “Bakı-2019 ”/ ifa: əməkdar artist
Afaq Abbasova; Azərbaycan Dövlət Akademik
29
Qərbi Kaspi Universiteti
p-ISSN 2789-4606
Elmi Xəbərlər 2, 2022
(Humanitar elmlər seriyası)
e-ISSN 2789-4614
Opera və Balet Teatrı - 24 fevral 2021.URL:
https://youtube.com/watch?v=69OieNn89Lk
7. Lehar F. “Cuditta” operasından “Cuditta-
nın ariyası” [Elektron resurs] / “Meine lippen sie
küssen so heiß” / ifa: Gülşən İbadova;
Beynəlxalq Muğam rkəzi 19 mart
2019.URL: https://www.you-
tube.com/watch?v=FUezMIkTNPk
8. Lehar F. “Cudittaoperasından “Cuditta-
n ariya[Elektron resurs] / Nargiz Kerimova
Meine Lippen,sie ssen so heiß / ifa: Nərgiz Kəri-
mova; - 10 sentyabr 2015 URL: https://www.you-
tube.com/watch?v=Qs8WdMiTW_8
9. Lehar F. “Cudittaoperasından “Cuditta-
n ariya [Elektron resurs] / Elisabeth
Schwarzkopf: Lehar - Giuditta, 'Meine Lippen, sie
Küssen so Heiss'” / ifa: Elisabeth Schwarzkopf
9 oktyabr 2014. URL: https://www.you-
tube.com/watch?v=1RL83ozghYA
10. Lehar F. “Cuditta” operasından Cudittanın
ariyası [Elektron resurs] / “Regina Werner singt
"Meine Lippen, sie ssen so he" aus "Giuditta"
von Franz Ler / ifa: Regina Werner Dietrich
12 sentyabr 2013. URL: https://www.you-
tube.com/watch?v=4zVa8h9CIF4
11. Lehar F. “Cuditta” operasından “Cuditta-
nın ariyası” [Elektron resurs] / “Lehar Guditta
Meine Lippen sie küssen so heiss Ekaterina Se-
menchuk” / ifa: Ekaterina Semenchuk – 29 yan-
var 2019. URL: https://www.you-
tube.com/watch?v=O7Fm4jjwbFc
12. Lehar F. “Cuditta” operasından “Cuditta-
nın ariyası [Elektron resurs] / “Rachel Willis-
Sorensen: Meine Lippen, sie küssen so heiß (Le-
har)” / ifa: Rachel Willis-Sorensen 14 iyul
2021. URL: https://www.you-
tube.com/watch?v=gmrKCqoOmHM
13. Lehar F. “Cuditta” operasından “Cuditta-
nın ariyası [Elektron resurs] / Chen Reiss sings
Franz Lehár: "Meine Lippen, sie küssen so heiß"
/ ifa: Chen Reiss 8 mart 2019. URL:
https://www.you-
tube.com/watch?v=GJLd7p31I0A
14. Lehar F. “Cuditta” operasından “Cuditta-
nın ariyası [Elektron resurs] / “Meine Lippen
sie küssen so heiß - Lehar - Fatma Said” / ifa:
Fatma Said 3 oktyabr 2018. URL:
https://www.you-
tube.com/watch?v=XM1vVl_33Ww
15. Lehar F. “Cuditta” operasından Cudittan
ariyası [Elektron resurs] /” 갈라
'뜨거 키스 Meine Lippen sie küssen
so heiß - 소프 ' [KBS제주] / ifa:
Kyungmi Han 17 iyun 2019 URL:
https://www.youtube.com/watch?v=eY_ON-
voyxoM
16. Lehar F. “Cuditta” operasından “Cuditta-
nın ariyası” [Elektron resurs] / Yibao Chen, sop-
rano - "Meine Lippen, sie küssen so heiss" - Gi-
uditta - Franz Lehár/ ifa: Yibao Chen 22 aprel
2015. URL: https://www.you-
tube.com/watch?v=hBS6v7n9QUs
17. Lehar F. “Cuditta” operasından “Cuditta-
nın ariyası” [Elektron resurs] / Léhar, Giuditta,
Meine Lippen sie kussen so heiss - Sumi Jo, Le-
gendas em português / ifa: Sumi Yo 13 mart
2014. URL: https://www.you-
tube.com/watch?v=SLV3np2vP5k
18. Lehar F. “Cuditta” operasından “Cuditta-
nın ariyası” [Elektron resurs] / Meine Lippen sie
küssen so heiss (Giuditta) - Ileana Cotrubas / ifa:
İleana Cotrubaş 7 aprel 2011. URL:
https://www.you-
tube.com/watch?v=mf1dEbD8PVs
19. Lehar F. “Cuditta” operasından “Cuditta-
nın ariyası ” [Elektron resurs] / Meine lippen sie
kußen so heiß sung by Carmen Monarcha / ifa:
Carmen Monarcha 3 noyabr 2010. URL:
https://www.youtube.com/watch?v=W-
DzXF3tMvE
20. Onur Aydın Türkiyenin en kahraman
tenoru” [Elektron resurs] / 28.09.2011. URL:
https://www.andante.com.tr/tr/4513/Turkiye-
nin-En-Kahraman-Tenoru
21. Semenchuk E. “soloists of the 240th sea-
son”; Mezzo-soprano [Elektron resurs] / Mari-
inski teatır (© 1998 – 2022 The Mariinsky The-
atre) rəsmi saytı
22. Toft, R. Bel Canto: A Performer's Guide
/ R.Toft. London: Oxford University Press; Il-
lustrated edition - December 18, 2012. 288 p.
Rufat Valeh PİRİYEV
Doctoral student of Baku Music Academy named after U. Hajibeyli
30
R. V. PİRİYEV
F. Leharın “Cuditta” operettasından “Cudittanın
ariyası” üzrə bəzi Azərbaycan və xarici opera
müğənnilərinin təfsirində alman ifaçılıq üslubuna bir
nəzər
E-mail: rufetvokal@mail.ru
A LOOK AT THE GERMAN PERFORMANCE STYLE İN THE İNTERPRETATİON OF
SOME AZERBAİJANİ AND FOREİGN OPERA SİNGERS BASED ON "JUDİTTA'S
ARİA" FROM THE OPERETTA "JUDİTTA" BY F. LEHAR
Summary: The "Belcanto" principles, which are the foundation of the European vocal performance school,
are discussed in the introductory part of the article. The foundation of Azerbaijani opera-vocal performance
was built on the Italian belcanto school.
Thus, the interpretation of other European vocal schools of that time becomes the subject of interesting rese-
arch in the work of Azerbaijani opera singers. It becomes interesting what methods the Azerbaijani vocal
performer uses when performing German works in German who was brought up on the basic principles of the
Italian school. At It is interesting to see what methods the Azerbaijani vocal performer, who grew up on the
main principles of the Italian school, uses when performing works in German and the German language. The
school principles reflected in the interpretation of the Azerbaijani singer are explained by comparative vocal
analysis during the performance of German vocal works.
Keywords: Belcanto, german, vocal, method.
Руфат Валех оглы ПИРИЕВ
Докторант БМА имени Гаджибейли
E-mail: rufetvokal@mail.ru
ВЗГЛЯД НА НЕМЕЦКУЮ ИСПОЛНИТЕЛЬСКУЮ МАНЕРУ В ИНТЕРПРЕТАЦИИ
НЕКОТОРЫХ АЗЕРБАЙДЖАНСКИХ И ЗАРУБЕЖНЫХ ОПЕРНЫХ ПЕВЦОВ ПО
МОТИВАМ «АРИИ ЮДИТЫ» ИЗ ОПЕРЕТТЫ «ЮДИТТА» Ф. ЛЕГАРА
Резюме: Во вступительной части статьи рассматриваются принципы «Бельканто», лежащие в основе
европейской школы вокального исполнительства. Фундамент азербайджанского оперно-вокального
исполнительства был построен на итальянской школе бельканто. Таким образом, интерпретация
других европейских вокальных школ того времени становится предметом интересного исследования в
творчестве азербайджанских оперных певцов. Становится интересным, какие методы использует
азербайджанский вокальный исполнитель, воспитанный на основных принципах итальянской школы,
исполняя немецкие произведения на немецком языке. Сравнительным вокальным анализом
объясняется, как принципы этой школы отражены в интерпретации азербайджанского певца во время
исполнения немецких вокальных произведений.
Ключевые слова: Бельканто, немецкий, вокал, метод.
Daxil olub: 15.07.2022