Qərbi Kaspi Universiteti

p-ISSN 2789-4606

Elmi Xəbərlər № 2, 2022

(Humanitar elmlər seriyası)

e-ISSN 2789-4614

Aysel Ağaşirin qızı RÜSTƏMOVA

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin dissertantı

E-mail: aysel_rustemliar@mail.ru

SƏNƏDLİ FİLMLƏRDƏ ŞƏRƏFLİ ÖMÜRÜN İNİKASI

Xülasə: Məqalədə Heydər Əliyevin incəsənətimizin bir sahəsi olan kino sənətinə xüsusi diqqəti, lazimi ölçüdə

dəstəyi göstərilmişdir. Burada kinorejissor Vaqif Mustafayevin ümummilli lider haqqında ekranlaşdırdığı

çoxseriyalı sənədli filmlərin təhlili öz əksini tapmışdır. Həmin xronikal əsərlərdə Ulu öndərin həyat yolunun

çətin dövrləri, iş potensialının yüksək zirvəsi, rəhbərin geniş diapazonda apardığı islahatlar, xalqına göstərdiyi

xidmət, müxtəlif sənət növlərinə, sənətkarlara verdiyi dəyər, taleyin ona bəxş etdiyi böyük məhəbbət, ailə

ocağı ətraflı şərh edilmişdir.

Açar sözlər: Heydər Əliyev, Ulu öndər, ümummilli lider, siyasi xadim, audiovizual təsvir, ekran yaradıcılığı.

UOT: 791.43

DOI: 10.54414/pqfh5194

Giriş

Azərbaycan kinosu mədəniyyətimizin xüsusi

bir sahəsi olaraq tarixin səhifələrini vərəqləmiş

dərin bir salnamədir. Kino tədqiqatçısı Aydın

Kazımzadənin fikri ilə desək: “Azərbaycan ki-

nosu milli mədəniyyətimizin və incəsənətimizin

bir sahəsi, Azərbaycan tarixinin bir qoludur.”

[1,s.11]. Müstəqillik illərində kino sənətimizə

XX əsrdə tarixin ən nurlu qəhrəmanı siyasi

xadim Heydər Əliyevin adı yazıldı. Ölkəyə

rəhbərlik etdiyi dövrdə milli dəyərlərimizin,

mədəniyyətimizin, incəsənətimizin, xüsusən də

kinematoqrafiya sənətinin təbliğ olunmasında

lazimi səviyyədə köməklik göstərdi. “Kino

xadimləri deyirlər ki, Heydər Əliyevin haki-

miyyətə gəlişi ilə dondurulmuş kino istehsalı

bərpa edilib, “Azərbaycanfilm”in fəaliyyətində

canlanma yaranıb. Dövlət sifarişi ilə filmlərin

istehsalı kino xadimlərini yenidən sövq edib.”

[2]. Siyasi xadim haqqında filmlər çəkilmiş,

xalqa Ulu öndərin qüdrətli sərkərdə xarakteri ta-

nıdılmışdır. Kinomuzda kinorejissor Vaqif Mus-

tafayev ümummilli liderin həyat yolundan bəhs

edən bir neçə seriyadan ibarət sənədli filmlər ek-

ranlaşdırmışdır. Bunlardan "General", "Moskva,

Kreml”, "Bir həsədin tarixi", "Əsl məhəbbət

haqqında", "Lider”, "Birinci”, "Tale" və s. ekran

əsərlərinin adlarını qeyd etmək olar. Həmin ek-

ran nümunələri milli kinomuzda özünəməxsus-

luğu ilə seçilmişdir.

“General” adlı sənədli filmdə Heydər Əliye-

vin 1960-80-ci illərdə birinci katib vəzifəsində

göstərdiyi xidmətdən söz açılmışdır. Film 1999-

cu ildə çəkilmişdir. Audiovizual təsvirdə gene-

ral-leytenant Ziya Yusifzadənin ümummilli lider

haqqında çıxışı film boyu davam etmişdir. Onun

ali çekist təhsilindən, əks-kəşfiyyat şöbəsinin

rəisi seçilməsindən, Dövlət Təhlükəsizlik Ko-

mitəsi Sədrinin birinci müavini vəzifəsinə təyin

edilməsindən, peşəkar kadrlar yetişdirməsindən,

öz işinə məsuliyyətli və ciddi yanaşmasından da-

nışması Heydər Əliyevin iş potensialının yüksək

göstərici kimi qiymətləndirilir. Sənədli filmdə

sovet dövrünün tələbəsi Bağır Ağayevin çıxışı

da yer almışdır. Onun siyasi xadim barədə de-

dikləri müsbət fikirlər rəhbəri izləyici gözündə

daha da ucaltmışdır. Sənədli ekranda yazıçı

Anarın maraqlı məlumatları verilmişdir. Azər-

baycanda dissidentlərə qarşı müqavimətin qarşı-

sının Heydər Əliyev tərəfindən alınması, kino,

teatr, ədəbiyyat sahələrində sənətkarların işinin

dəyərləndirilməsi siyasi xadimin şəxsiyyətə hör-

mət keyfiyyətlərini üzə çıxarır.

“Birinci” sənədli filmdə Heydər Əliyevin

xalqına göstərdiyi böyük xidmət əsas məzmunu

təşkil edir. Filmdə rejissor Qriqori Qurviç

çıxışında atası deputat Yefim Qriqori Qurviçlə

Ulu öndərlə birgə iş əməkdaşlığından bəhs et-

mişdir. Onun müxtəlif zamanlarda respublikanın

bir çox rəhbərlər ilə işləməsi, lakin Heydər Əli-

yev kimi bir şəxsiyyətlə çalışmaq həvəsinin

oyanması gələcək günlərin zəngin çalarlarla

rəngə boyayacağından xəbər verir. Qriqori Qur-

viç Heydər Əliyevin liderliyini məqbul hesab

etməsi ölkənin etibarlı əllərdə olduğuna ifadə

edir. Rus politoloqu Georgi Arbatovun Heydər

Əliyev barədə dedikləri dahi şəxsiyyətin peşəkar

A. A. RÜSTƏMOVA

Sənədli filmlərdə şərəfli ömürün inikası

siyasi gücünü dəyərləndirmişdir. Onunla görüş

Georgi Arbatovda xoş hislər oyadır. Pilotçu

Anatoli Konstantinovun çıxışında siyasi xadi-

min vəzifəli şəxslərin işə məsuliyyətsiz yanaş-

maqlarına görə işdən azad edilməsində insanla-

rın ona dəstək olması onun reallıq atribut

tərəfdarlığını üzə çıxarır. Sənədli əsərdə general-

polkovnik Aleksandr Kovtunovun Heydər Əli-

yevin kütləvi informasiya vasitələrində

bəyəndiyi çıxışlarını izləyicilərlə bölüşməsi, Ulu

öndərin zəngin dünyagörüşə malik xüsu-

siyyətlərini ortaya qoyur. Çalışdığı dövrdə za-

vodların tikilməsində Heydər Əliyevin müstəsna

xidmət göstərməsi quruculuq avadanlıqların in-

sanların xeyrinə olacağından xəbər verir. Siyasi

xadimin ölkənin vəziyyətinin yaxşı olacağı

qənaətinə gəlməsi vətənpərvərlik nümunəsinin

göstəricisi kimi düşünülür. Hərbçilərə maraq

göstərməsi, komandir təlimlərində iştirak

etməsi, yığıncaqlarda rəhbər toplusu önündə

məsələlər irəli sürməsi, işgüzarlıq fəaliyyəti

barədə danışıqlar aparması ekran sənətində

izləyiciləri iş missiyasına ciddi yanaşmanın fak-

toru ilə məlumatlandırır.

Filmdə tribuna önündə siyasi xadimin

sənaye, kənd təsərrüfatı produktlarının istehsalı-

nın 5 il ərzində çoxalması haqqında dediyi sözlər

iqtisadi sistemin inkişafının yekunu kimi vurğu-

lanır. Sənədli filmdə Heydər Əliyevin tikinti

işlərini xüsusi qiymətləndirməsi də öz əksini

tapmışdır. Ümumilli liderin inşaat işlərinə

xüsusi diqqəti və tələbkarlığı ilə seçilməsi, mən-

zillərin çoxaldılması, yaşıllıqla əhatələnməsi,

uca binaların avropa stilində qurulması sahə-

sində göstərdiyi xidmət xalqın komfortlu yaşa-

ması üçün çalışması istəyindən irəli gəlir. Neft

sahəsi üzrə mütəxəssis Nikolay Baybakovun öz

çıxışında 1969-cu ildə Heydər Əliyevin respub-

likanın inkişafına misilsiz töhfə verməsini vur-

ğulaması 1982-ci ilə qədər geniş formada xalq

təsərrüfatının və iqtisadiyyatın inkişafında rəh-

bərliyə inamının gerçəkləşəcəyinə yönəlir. Ek-

ran yaradıcılığında “Azərneftyanacaq” İstehsa-

lat Birliyinin baş müdiri Zakir Seyidov Ulu

öndərin neft sahəsindəki xidmətindən, rolundan

danışmışdır. 1976-cı ildə ilk dəfə olaraq ölkədə

tayı bərabəri olmayan 6 milyon ton neft emal

edən qurğunun istifadəyə verilməsi Heydər Əli-

yevin əməyinin yüksək göstərici olduğu hesab

edilir. Sənədli ekran əsərində Azərbaycan Res-

publikasının Diaspor iş üzrə sabiq sədri Nazim

İbrahimovun Heydər Əliyev barədə fikirləri ve-

rilmişdir. 1970-71-ci illər ərzində Nəsimi rayo-

nunun yaranması, bir neçə zavod və fabrikin

həmin rayona keçməsi, bundan başqa onun

göstərişi ilə Yasamal rayonunda iri tikinti işləri-

nin başlanması, rayon əhalisinin işlə təmin olun-

ması, nəqliyyat məsələlərin həll edilməsində

göstərdiyi kömək dövlətin gələcəyi xeyrinə ca-

vabdehlik kimi dəyərləndirilir. Bakı metropoli-

teninin keçmiş sədri Şaiq Əfəndiyevin şərhi

filmə başqa bir məna əlavə edir. Heydər Əliye-

vin rəhbərliyi altında çətinliklə başa gələn dahi

Nizami metrostansiyasının salınması insanlar

üçün rahat və komfort şəraitin yaradılması kimi

nəzərdə tutulur.

Audiovizual təsvirdə diplomat Aleksandr

Dzasoxovun nitqi verilmişdir. O, öz müsa-

hibəsində sovet orqanlarında çalışdığı zaman

Heydər Əliyevin bir çox böyük beynəlxalq fo-

rumlar keçirilməsində, yeni sənaye sahələrinin,

elm, təhsil ocaqlarının istifadəsində, bir sıra

önəmli məsələlərin həllində gördüyü tədbirlər,

respublikanın gələcəyi üçün öz missiyasını

ləyaqətlə yerinə yetirdiyi fikrini izləyiciyə çatdı-

rır. Dahi şəxsiyyətin partiya, sovet komitəsinin

həyatında formalizmin, bürokratizmin qüsur

saydığını vurğulaması və həmin cəmiyyətə qarşı

hamını mübarizəyə səsləməsi xalqın arxasında

dayanmaq məqsədi daşıdığına inam yaradır.

Alim Səlahəddin Xəlilovun çıxışında şərq və

türk fəlsəfə üzrə tələbə elmi dərnəkləri yaradıl-

masında etdiyi addımlara görə cəzalandırılması

və Dövlət Təhlükəsizliyi Orqanından Heydər

Əliyev tərəfindən köməkliyi ilə azad edilməsi

onun insanpərvərlik və humanizminin nəticəsi

kimi dəyərləndirilir.

Sənədli filmdə Heydər Əliyevin Bakıdakı

xidmətləri ilə əlaqədar tədbirlər canlandırılmış-

dır. Bu ekran əsərinə Rəşid Behbudova aid olan

“Bakı haqqında mahnı”nın əlavə edilməsi filmə

müəyyən rəngli çalar qatmışdır. Rəssam Vidadi

Nərimanbəyovun sözlərində mədəniyyətlə bağlı

tədbirdə Ulu öndərin də iştirak etməsi sənət in-

cilərinə dəyəri kimi nəzərdə tutulur. Tədbirdə

rəssamın Heydər Əliyev qarşısında sərbəst nitqi,

bəzən bu çıxışın söhbətlə əvəzlənməsi Vidadi

Nərimanbəyovun siyasi xadimlə səmimi bağlılı-

ğını izləyicilərə çatdırır.

Ekran yaradıcılığında heykəltəraş Ömər El-

darovla Heydər Əliyev arasında ünsiyyətin təbii

alınması, siyasi xadimin bir sıra ölkələrdən

Qərbi Kaspi Universiteti

p-ISSN 2789-4606

Elmi Xəbərlər № 2, 2022

(Humanitar elmlər seriyası)

e-ISSN 2789-4614

gələn tanınmış rəssamları qarşılamaq fürsətini

əldən verməməsi dahi şəxsin sənəti xüsusi

qiymətləndirməsi mənasını ifadə edir. Yazıçı

Anarın şərhində sovet dövründə Heydər Əliye-

vin Azərbaycan mədəniyyətində tanınmış

ədəbiyyat və musiqi sahəsində 8 nəfərə “Sosia-

list əməyi qəhrəmanı” fəxri adını verməsi onun

sənətkara hörməti kimi qiymətləndirilir.

Bəstəkar Arif Məlikovun çıxışında Ulu

öndərin onun müəllimini filarmoniyadan Fəxri

xiyabana qədər çiynində daşıması onun müəl-

limə hörmət hissini vurğulayır. Filmdə idmançı-

lar öz xatirələrini tamaşaçılarla bölüşmüşlər. Si-

yasi xadimin ölkəni idarə etdiyi dövrdə onların

Heydər Əliyevin qəbulunda olması, bəzi

məsələlərdə problemləri ilə maraqlanması,

oyunçuları qələbəyə ruhlandırması, mənzil

verməsi barədə deyilənlər dahi şəxsin idmançı-

lara, idman növlərinə olan sevgisini filmdə əks

etdirir. Növbəti kadrda mühafizə rəisi Usman

Cəfərovun söhbətində onun ömrünün çox illərini

Heydər Əliyevin yanında işləməsi, onu heç bir

rəhbərdən ayırmaması, Ulu öndərin qeyri-adi bir

şəxsiyyət olduğu fikri izləyicilərin diqqətinə çat-

dırılır. Rus müğənnisi Lyudmila Zıkinanın dahi

şəxsi genişmiqyaslı lider, alicənab insan adlan-

dırması ilə bağlı dediyi sözlər Heydər Əliyevin

daxili aləminin zənginliyindən xəbər verir.

Sənədli filmin son epizodunda general Alek-

sandr Kovtunovun Heydər Əliyevin Azərbaycan

xalqının güclü lideri olması fikrini nəzərə çatdır-

ması görkəmli şəxsin rəhbər funksiyasının

əhəmiyyətini bir daha ifadə edir.

“Moskva-Kreml” sənədli ekran əsərində

Heydər Əliyevin sovet dövründə apardığı

rəhbərlik islahatlardan söhbət açılır. Filmin ilk

epizodunda jurnalist Artyom Borovikin siyasi

xadim barədə çıxışı izləyicilərə təqdim olunur.

Jurnaistin öz çıxışında dahi insanın respublika-

nın, xalqının dayağı olduğunu, bu cür key-

fiyyətlərin Allahın alın yazısı olduğunu, həm

qismətin, həm də insanın gerçək arzusuna çat-

ması kimi nəzərdə tutur. Onu iri postsovet

sahəsində ucalmış qayaya oxşatmasında, siyasi

istedadına vurğun qalmasında Heydər Əliyevin

geniş dünyagörüşlü çevik xadim potensiallığın-

dakı davranışın tipik xüsusiyyətləri duyulur.

Andropov tərəfindən Moskvada yüksək dövlət

vəzifəsinə təyin olunması Heydər Əliyevin

məsuliyyətli rəhbər fəaliyyətinin bariz nü-

munəsidir. Qorbaçovun etdiyi islahatların

əvvəlini Ulu öndərin qoyması onun işlərinin

qaydasında aparıldığına işarə edir. Heydər Əli-

yevə Moskvada imkan yaradılmaması düş-

mənləri tərəfindən əngəl törədilməsi kimi başa

düşülür. Artyom Borovikin dövlət idarə orqan-

larının başına Əliyevin gəlməyini istəməsi, rus

xalqının gələcəyinin fərqli olacağına inam

uğurlu nəticələr əldə ediləcəyi mənanı bildirir.

Siyasi xadimi rəhbərlikdən uzaqlaşdıranda oğlu

İlham Əliyevə qarşı çox ədalətsiz kompaniya

başlanılması, müəllim vəzifəsindən azad edil-

məsi təkcə Ulu öndərə deyil, ailəyə qarşı edilən

zor tətbiqi hesab edilir. Ailəni İlham Əliyevin

saxlaması, atası ilə bərabər çox əziyyətlərdən

keçməsi taleyin çətin sınaqlarına səbirlə dözmək

məqamını ortaya çıxarır.

Sənədli filmin digər epizodunda Rusiya döv-

lət xadimi, diplomat Aleksandr Dzasoxovun

dahi şəxs haqqında fikirləri yer tutmuşdur.

Heydər Əliyevin dövlətin əsas rəhbər vəzifəsinə

məqsədəuyğun görülməsi, işinin öhdəsindən la-

zımi qaydada gəlməsi gerçəkliyi özünü doğrul-

dur. Aleksandr Dzasoxovun Asiya və Afrika

ölkələrində işlədiyi zamanda siyasi fəaliyyətinin

yaddaqalan hissəsinin Heydər Əliyevlə ölkənin

gələcəyi üçün müzakirə apardığı görüşlə bağlı

xatirələri ona olan təmiz qəlbdən doğan müna-

sibətdən qaynaqlanır. Əliyevə qarşı ədalətsiz

davranmaları, Siyasi Büronun rəhbərliyindən

kənarlaşdırmaları və birinci katiblikdən çıxması

haqqında danışılanlar onun hakimiyyətinin so-

nunu bildirir. Ekran yaradıcılığında Zərifə

xanımı son mənzilə yola salmasında Heydər Əli-

yevin həyat yolunda yarımçıq qalmış böyük sev-

gisinin, acı taleyin mürəkkəb sınaqlarının ağır

şifrəsi duyulur. Audiovizual təsvirdə neftçi alim

Nikolay Baybakovun çıxışı verilmişdir. Siyasi

xadimin Baykal-Amur yolunun salınmasında

göstərdiyi böyük xidmət ümumilli liderin res-

publikanın gələcəyi üçün imkanlarını

əsirgəmədiyini göstərir. Filmə daxil olan dövlət

xadimi Andrey Loqinovun nitqində Ulu öndərlə

80-ci illərdə zəhmətkeş insanlarla görüşməsi,

xatirələri, təəssüratlarından təəccüblənməsi, on-

lardan tənqid eşitməməsi Heydər Əliyevin dərin

və geniş diapazonlu daxili dünyasının zənginli-

yindən irəli gəlir. Rejissor Qriqori Qurviçin

sözlərində sovet hakimiyyətinin Qarik Kaspa-

rovu dünya çempionu olmağa icazə verməməsi,

Heydər Əliyevin israrı ilə onun oyuna daxil ol-

A. A. RÜSTƏMOVA

Sənədli filmlərdə şərəfli ömürün inikası

ması və qələbə qazanması professional oyun-

çuya böyük qiymət verdiyini bildirir. Musiqi-

şünas Fərhad Bədəlbəylinin dahi şəxs haqqında

informasiyası filmə əlavə edilmişdir. Moskva-

dakı konsertində dirijor Veronika Dudarovanın

başçılığı ilə simfonik orkestrlə birlikdə çıxışında

büro üzvləri və Heydər Əliyevin də iştirakından

həyəcanlanması, lakin siyasi xadimin ona və

həmvətənlərinə mənəvi dəstək olması sənətkara,

sənətə verilən yüksək dəyər hesab edilir.

Sənədli ekranda siyasətçi Aleksandr Yakov-

levin söhbəti verilmişdir. Onun xatirində Heydər

Əliyevin xarakterində olan əlamətlərdən: qətiy-

yətli, mərd, sözübütöv və sözünün arxasında da-

yanan xüsusiyyətlər öz əksini tapır. Ümumilli li-

derin gözü götürməyən insanların ətrafında ol-

masını istəməməsi ikiüzlü xain tərəfdaşların iç

üzünü aşkara çıxarır. Cəmiyyəti yaxşılaşdırmaq

üçün korrupsiyadan azad olunmaq təklifini irəli

sürərək bürokratik aparatın üç dəfə dəyişməsini

gərəkli hesab etməsi xalqı iyrənc bəladan qurtar-

maq fikrinə yönəlir. Onun bu təklifinin korrup-

siya ilə mübarizədə böyük rol oynayacağı görü-

nür. Jurnalist Mixail Poltoranin sözlərində Qor-

baçovun Əliyevi güclü oyunçular kimi eyni

səviyyədə tutması və ondan qorxması, həmin in-

sanları kökündən məhv etməsi gələcək üçün ye-

rini möhkəmlətmək funksiyası daşıyır. Sənədli

filmdə teleaparıcı Andrey Karaulovun Əliyevin

minlərlə insanın qarşısında XX əsrin ən güclü

şəxslərindən biri adlandırması ölkənin rəhbərli-

yinə etimadının inamını bildirir. Qorbaçovun

köməkçisi Anatoli Çernyayevin kitabında Ulu

öndərə qarşı cinayət işinin yazması onu

vəzifədən kənarlaşdırmaq arzusunun əsası kimi

başa düşülür. 90-cı ilin hadisələrində Heydər

Əliyevin Qorbaçovu Azərbaycan xalqına qarşı

təcavüzdə günahlandırması, kütləvi informasiya

nümayəndələri önündə çıxış etməsi onun cəsarət

və mübarizliyini üzə çıxarır. Filmin sonlarına

doğru təkrar jurnalist Artyom Borovikin nitqi ta-

maşaçılara təqdim edilir. Heydər Əliyevə bir su-

alla müraciət edilir. Onun “Nə vaxtsa Azərbay-

cana qayıdıb ölkəyə başçılıq edəcəksiz? sualında

“yuxuda görə bildiyini”ni verdiyi cavab ümid-

sizliyə qapılmaq hisləri oyadır. Lakin bir neçə il

sonra ümumilli liderin Azərbaycana rəhbərlik

edərək gələcək günlərin yüksəlişinə imza atması

ilə Allahın möcüzəsinə inam nəzərdə tutulur.

“Lider” çoxseriyalı sənədli filmdə Ulu

öndərin Azərbaycan xalqının ağır vəziyyətində

birlikdə olmasından danışılır. Vizual təsvirdə

Heydər Əliyev barədə bir neçə şəxsin: Rəşid

Həsənov, Arif Rəhimzadə, Andrey Karaulov,

Rza İbadov, Rəfael Allahverdiyevin şərhi veril-

mişdir. Onların çıxışlarında siyasi xadimin

Azərbaycana lider kimi dönməsi filmdə diqqətə

çatdırılır. Filmin ilkin gedişatında Andrey Ka-

raulovun Heydər Əliyev barədə söylədiyi sözlər

seyrçilərin ünvanına ötürülür. Heydər Əliyevin

Bakıya qayıtmaq qərarının bir çoxlarını narahat

etməsi, ona qarşı maneəçilik yaradılması,

Azərnəşrin direktoru Ulu öndərin dostu Əjdər

Xanbabayevi öz avtomobilində öldürülməsi ha-

disəsi, lakin bütün bunların Heydər Əliyevin

iradəsini qıra bilməməsi, maneələri aşaraq Ba-

kıya gəlməsi onun mənəvi qüvvəsinin rəmzi

kimi dərk edilir əsl xarakterini üzə çıxarır.

Filmdə Rəfael Allahverdiyev çıxışında siyasi

xadimin Bakıya gəlməsində əngəl törədən əsas

faktlardan bəsh edir. O, çıxışında deputatın ae-

roportun önündə bir qrup insanları toplaması,

həmin insanların mitinqdə əllərində plakatla

“Heydər Əliyevi qoymayacağıq, Heydər Əliyev

ayağını basmasın.” deyərək meydanda adamla-

rın onu qəbul etməməsi gerçək faktını izləyi-

cilərə təqdim edir. Buna görə mürəkkəb bir yol

vasitəsilə Heydər Əliyevin Naxçıvana həmişəlik

olmayan dönüşü yenidən tamamlanmamış iş-

lərin düzələcəyindən xəbər verir. Sənədli filmdə

Rəşid Həsənovun çıxışında ümumilli liderin

təkcə deputat kimi deyil, Azərbaycan Respubli-

kasının vətəndaşı olaraq Dağlıq Qarabağda du-

rumun çətinliyinin onu narahat etməsi, həmin

problemin həlli üçün səhərə qədər yatmayaraq

qətnamə hazırlayıb Azərbaycan Parlamentinə

göndərməsi, Heydər Əliyevin xalqın proble-

mində rolunun həlledici dönüşün rəmzinə çevril-

diyi aydın olur. Siyasi xadimin ölkənin başçısı

kimi təyin edilməsi gələcəyin uğurlu olacağını

göstərir. Onun Naxçıvanda döyüşlərdə şəhid

olan, əsir düşən əsgərlərin geri verilməsində var

gücü ilə çalışması, yaralıları Türkiyəyə müa-

licəyə göndərib onları yoxlaması ilə vətənini,

dövlətini xalqını sevən rəhbər funksiyası özünü

doğruldur. Türkiyənin dəstəyi ilə Ulu öndərlə

Süleyman Dəmirəlin “Həsrət” körpüsünün açılış

mərasimində birgə iştirakı barədə deyilənlərdə

hər iki türk dövlətinin birlik, dostluq, qardaşlıq,

kontekstinin məna çaları öz əksini tapır. Heydər

Əliyevin həyatının ağır və şərəfli dövrü, Naxçı-

Qərbi Kaspi Universiteti

p-ISSN 2789-4606

Elmi Xəbərlər № 2, 2022

(Humanitar elmlər seriyası)

e-ISSN 2789-4614

vanda gördüyü işlər sənədli filmin bədii inika-

sını gücləndirir. Bill Klintonun ABŞ prezidenti

seçilən zaman ümumilli liderin təbrik məktubu

göndərməsi və oraya qısa cümlə ilə “Naxçıvan

bulokadadır, kömək lazımdır” xahiş etməsi, alı-

nan cavabda marşrut xəttinin İrəvandan keçib

Naxçıvana aparılmasını bildirməsi, Heydər Əli-

yevin bununla razılaşmayıb istiqamətin Ərzu-

rumdan bilavasitə Naxçıvana dava-dərman gəti-

rilməsinə icazə verməsi, sənədli ekranda Ulu

öndərin bu missiyasını layiqli həyata keçirməsi

nəticəsində auditoriya kütləsinin gözündə düş-

mənin önündə baş əyməyən mənəvi gücün hi-

mayəsində qüvvətli bir komandanlıq dinamikası

yaranır.

Rza İbadovun Ulu öndər barədə söylədikləri

kadrın məzmununa əlavə edilərək ekran təsvi-

rində tamaşaçıların diqqətinə çatdırılır. Naxçı-

van Muxtar Respublikası adından sovet sözünün

ləğv edilməsində, Azərbaycanın üçrəngli bayra-

ğının ucalmasında siyasi xadimin əvəzsiz rolu

onu simvolik obraz səviyyəsinə ucaldır. Naxçı-

vana qarşı basqınların olması, vuruşun orada baş

tutması, parlament seçkilərinin keçirilməsi və

əhalinin Heydər Əliyevi görməsi ekran dilində

ümumilli liderin qəhrəmanlıq yekununun domi-

nantlığı kimi nəzərdə tutulur. 1992-ci ildə Tür-

kiyə prezidenti və naziri ilə görüşməsi, Naxçı-

vanla bağlı əlaqələrdə Qars müqaviləsinin

sənədləşməsi seyrçi təsəvvüründə Heydər Əli-

yevə millətin gələcək rifahı üçün əsl liderlik

xüsusiyyətini qazandırır. Vizual təsvirdə digər

çıxışçılardan Arif Rəhimzadənin də Heydər Əli-

yev barəsində dedikləri sözlər ifadəli ekran

ştrixləri ilə verilmişdir. Onun ölkədə vətəndaş

müharibəsi başlayaraq silahlı dəstələrin hərəkət

göstərməsi və bu vəziyyətdə güman yerinin

Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişinin vacibli-

yini fikirləşməsi izləyici təfəkküründə yeni qat

yaradır. Siyasi xadimin cəsur, cürətli, möhkəm

iradəsi, xalqın xilaskarı kimi tamaşaçılara nüma-

yiş edilməsi vizual təsvirdə yeni məzmun yara-

dır. Filmdə Heydər Əliyevin həyəcan dolu çıxış-

ları nəzərdən qaçmır. Onun Azərbaycan xalqının

çətin günlərini düşünərək olaylara münasibət

bildirməsi, tribuna önündə coşqun nitqi filmin

quruluşuna müəyyən ölçüdə yetərli qədər mate-

rial verir.

“Tale” adlı sənədli bölümdə Heydər Əliye-

vin yaşadığı kədər dolu həyat hekayəsinin çətin

anlarından söhbət açılır. Filmin giriş epizodunun

Ulu öndərin ictimai, siyasi aktivliyinin ekran

təsviri ilə başlaması izləyicidə xoş təəssürat oya-

dır. Vizual görüntüdə dahi şəxsiyyətin kürsüdə

əyləşib keçmiş xatirələrini xatırlaması filmin

sferasında reallığı xarakterizə edir. Heydər Əli-

yevin çıxışında 1987-ci ildə siyasi büronun üz-

vülüyündən, birinci müavin vəzifəsindən istefa

verməsi onun Mixail Qorbaçov tərəfindən əsas-

sız tənqidlərə məruz qalması və ömrünün ən

çətin dövrünü yaşaması siyasi xadimin psixolo-

giyasını, iradəsini, yüksək əxlaqı keyfiyyətlərini

izləyicilərə çatdırır. 1990-cı illərdə Azərbaycan

Respublikasına qarşı törədilən hərbi təcavüzdə

rus qoşun hissələrinin Bakıya yeridilməsinə, gü-

nahsız insanların öldürməsinə etiraz edən

ümummilli liderin mitinqdə çıxış edib Mixail

Qorbaçovu təqsirləndirməsi onu Azərbaycanın

qeyrətli vətənpərvər oğlu səviyyəsinə qaldırır.

Ekran yaradıcılığında Heydər Əliyevin doğma

yurda qayıtmaq qərarı verməsi, Ulu öndərin bir

zamanlar önə çəkdiyi, indi isə onun Azərbay-

cana gəlməsinə maneə yaradanların və dahi

şəxsə ancaq vəzifə üçün yaxınlaşan insanların

qeyri-səmimi siması açılır.

Sənədli filmdə Naxçıvan əhalisi tərəfindən

onun xoş qarşılanması, namizədliyinin irəli sü-

rülərərək deputat seçilməsi xalqın probleminin

həlli kimi başa düşülür. Azərbaycana qarşı

haqsızlığı görməsi, bunu qəbul etməməsi, Əliye-

vin çıxışından bəzi nümayəndələrin onlara zərər

verəcəyindən qorxması, həmin səbəbdən Ulu

öndərin Moskvaya göndərilməsi fikrinin payla-

şılması hadisələrin prizmasında gerçəklik faktu-

rasını dolğunlaşdırır. Audiovizual təsvirdə

Heydər Əliyevin nitqindəki həyəcanlı səs tempi

tamaşaçıların diqqətindən yayınmır. Tribuna

önündə kobud, səviyyəsiz deputatlar tərəfindən

çığırtılara məruz qalması və Heydər Əliyevin

çəkinmədən çıxışını davam etdirməsi xalqın

xilaskarı qəhrəmanı kimi sənədli filmə yeni bir

məna verir. Filmin süjet xəttinə daxil olan İlham

Əliyevin Heydər Əliyev barəsində dedikləri ek-

ran məhsulunun təbəqəsini dəyişir. Atasının

ürək tutmasından xeyli müddət xəstəxanada qal-

ması, ailəsinin gərgin dövr yaşaması, sovet itti-

faqının bu vəziyyətdən istifadə edərək siyasi

xadimi məcburi istefaya göndərməsi və 1990-cı

illərə qədər Heydər Əliyevin dövlət vəzifəsində

çalışmaması barədə söhbət reallıq faktını üzə

çıxarır. Ümumilli liderin ətraflı çıxışı səbəbin-

A. A. RÜSTƏMOVA

Sənədli filmlərdə şərəfli ömürün inikası

dən onun və ailə üzvlərinin təzyiq altında ol-

ması, işdən azad edilməsi ziddiyyətli maneranın

təsiri seyrçilərə təqdim edilir. 1982-1990-cı

illərdə İlham Əliyevin Moskvada müəllim kimi

çalışaraq yanvar faciəsindən sonra tədrislə

məşğul ola bilməməsi, 6 ay müddətində işsiz

qalması, müəsissələrə müraciət edərək Ulu

öndərin oğlu olduğu üçün işə qəbul edilməməsi

seyrçidə təəssüf hissi yaradır. Sənədli filmin ge-

dişatında Heydər Əliyevin Bakıya gəlişinin

rəhbərlikdə narahatlıq yaratması və müəyyən

vasitələrlə gəlişinin qarşısının alınması ilə onu

bu siyasətdən kənarlaşdırmaq prinsipinin

mürəkkəb şifrəsi açılır.

Sessiyada çıxış edənlərin bir zamanlar siyasi

xadimin başçılığı altında işləməsi, onları irəliyə

çəkməsi, sonra isə onların Heydər Əliyevə

sədaqətsizlik göstərməsini vurğulayan İlham

Əliyev saxta, yaltaq adamların gücsüz rolunu

obyektiv ölçülərlə filmin auditoriya kütləsinə

çatdırır. Sənədli vizual əsərdə Heydər Əliyevin

qardaşı Cəlal Əliyev olmuş hadisələr haqqında

fikirlərini tamaşaçılarla bölüşmüşdür. Hörmətli

bir nəfərin Cəlal Əliyevə zəng vurub onunla gö-

rüşməsi, Heydər Əliyevin buraya gələrkən öldü-

rüləcəyini xəbər verməsi, bu məlumatın Əjdər

Xanbabayevə çatdırılması və onun qətlə yeti-

rilməsi ekran yaradıcılığında Ulu öndərin haki-

miyyət başına gəlmək yolunun qarşısını almaq

məhdudiyyətini göstərir.

“Əsl məhəbbət haqqında”sənədli filmdə

Heydər Əliyevin həyat yoldaşı oftalmoloq, alim

Zərifə Əliyevanın tale yolundan, sevgisindən,

ailə həyatından bəhs edilir. Qardaşı Həsən Əli-

yevin israrı ilə Kislovodskidə istirahətdə olarkən

orada qızla tanışlığı və onun barəsində informa-

siya toplaması ekran işində obrazın daxili

hislərini əks etdirir. 1950-ci ildə Bakıda işlə-

yərkən ailəsinin siyasi xadimə ailə həyatı qurma-

sını məsləhət verməsi Heydər Əliyevin hisləri-

nin yalnız Zərifə Əliyevaya bağlılığı seyrçi qav-

rayışında saf duyğulara hörmət hissi yaradır.

Filmdə Zərifə Əliyevanın atası Əziz Əliyevin

işdən çıxarılması, onun bu səbəbdən Heydər Əli-

yevin də işinə mənfi təsir olacağını deməsi və

ümumilli liderin bununla razılaşmaması barə-

dəki fikirləri siyasi xadimin qorxmaz xarakterini

və öz sevgisinə sonsuzadək sadiq qalacağı anla-

yışını ortaya çıxarır. Nazir Emelyanovun Ulu

öndərə Zərifə Əliyeva ilə əlaqəsini kəsməsini

bildirməsi, əks təqdirdə onun işinə zərər

dəyəcəyini xəbər verməsi Heydər Əliyevə ab-

surd görünür. Onun cavabında gerçək hislərin

ifadəsi ümumilli lideri simvolik sevgi qəhrəmanı

kimi ucaldır. Siyasi dəyişiklik, Stalinin ölümü,

Mir Cəfər Bağırovun işdən azad olunması və

Emelyanova həbs cəzası verilməsi, iki gəncin

sevgisində qələbə qazanması filmin obrazlılığını

artırır.1954-cü ildə onların ailə qurması, Sevil və

İlhamın dünyaya gəlməsi ailə səadətinin nəticəsi

kimi başa düşülür. Zərifə Əliyevanın vaxtsız it-

kisi Heydər Əliyevin qəlbində dərin bir iz bu-

raxır. Sənədli filmdə əsas süjet xətti və Vaqif

Mustafayevin izləyiciyə çatdırdığı vizual təsvir

gözdən qaçmır. Hər iki obrazın görüş səhnəsi

filmə təbii görünüş effekti təsiri bağışlayır. Bu

epizodda aktyorlar rolun missiyasını ustalıqla

oynamışlar. Bu da estetik gözəllik yaradaraq

filmə rəngli çalar qatmışdır.

“Bir həsədin tarixi” sənədli ekran yaradıcı-

lığında Mixail Qorbaçovun hakimiyyəti döv-

ründə baş vermiş tarixi hadisələr haqqında məlu-

matlar əks olunur. Heydər Əliyevin dediyi sözlər

həyatda yaşadığı gerçəkliyi əks etdirir. Mürək-

kəb şəraitdə məsuliyyətli vəzifələrdə çalışması,

işində dürüst, vicdanlı olması, buna görə də hər

zaman seçilməsi və dəstəklənməsi haqqında de-

diyi sözlər onu həmişə diqqət mərkəzində olan

fərqli obraz səviyyəsinə ucaldır. Heydər Əliye-

vin 1970-ci ilin əvvələrində Sovet Azərbaycanın

50 illik yubileyində bir çox nümayəndə heyəti-

nin və müxtəlif ölkələrdən siyasi büronun

üzvləri ilə birlikdə Bakıda Qorbaçovla ilk dəfə

qiyabi tanışlığı adi qonaqlar içində tanışlıq kimi

qiymətləndirməsi onların arasında heç bir yaxın

əlaqənin olmadığı fikrini ifadə edir. Heydər Əli-

yevin 1972-ci ildə sanatoriyada istirahətdə

olarkən Qorbaçovun zəng edib maraqlanması,

oraya gələrək yaxın münasibətlərin, dostluqların

əsasının qoyulmasının başlanğıc mərhələsi kimi

nəzərə alınır. Qorbaçovun katib vəzifəsinə təyin

edilərkən onun haqqında müsbət rəy bildirməsi,

işin öhdəsindən layiqincə gələcəyinə əminlik

hissini ifadə edir. Sənədli filmdə siyasi büroda

ümumilli liderə Moskvada yüksək vəzifədə

işləmək təklifinin verilməsi, lakin Heydər Əliye-

vin bu təklifi qəbul etməyib Bakıda qalmağı

məqsədəuyğun görməsi onun vətənə bağlılığın-

dan, xalqının azad gələcəyi üçün çalışmaq arzu-

sundan irəli gəlir. Andropovun əmri ilə DTK-nın

sədri təyin edilməsi, bir müddət onun himayəsi

Qərbi Kaspi Universiteti

p-ISSN 2789-4606

Elmi Xəbərlər № 2, 2022

(Humanitar elmlər seriyası)

e-ISSN 2789-4614

altında çalışması etibarını qazanmaq və rəhbər-

lik fəaliyyətində aparılan islahatlardan məlu-

matlı olacağına inam yaradır. Ulu öndərin And-

ropova Qorbaçov barədə etiraz doğurmayan fi-

kir bildirməsi ona olan güvənindən irəli gəlir.

Hakimiyyət uğrunda aparılan mübarizədə Qor-

baçovun da cəhd etməsi onun vəzifəyə böyük

marağının olduğunu göstərir. Xaricdə Ulu

öndərin soyadının verilməsi, siyasi xadimin öz

namizədliyini irəli sürməməsi dahi şəxsin

yüksək vəzifələrə can atmadığı anlamına gəlir.

Nikolay Tixonovun siyasi büroda apardığı ciddi

müzakirədə Çernenkodan sonra Heydər Əliyevi

istəməsi gələcək işlərin qaydasında olacağına

etibarlılıq hissi doğurur.

Siyasi büronun üzvlərinin çoxunun slavyan

əsilli olması Moskvada tək azərbaycanlı müsəl-

man Heydər Əliyevin seçilməsi problem yarana-

cağına əsaslı işarə edir. Filmdə Qorbaçov Baş

katib olduğu zaman onun qəfildən dəyişməsi,

ikili əlaqənin soyuması onun vəzifə sevən ad-san

aludəçi meylinə düşməsini göstərir. Filmdə

həkimlərin ümumilli liderin sağlamlığında prob-

lemin olması ilə bağlı çətin işi görməməyi

məsləhət bilmələri, Heydər Əliyevin buna görə

onlara əsəbləşməsi, öz vəzifələrini düzgün ye-

rinə yetirə bilmədiklərini deməsi və siyasi xadi-

min narazıçılıq iradı öz əksini tapır. Qorbaçovun

göstərişinə əsasən işin bu cür təşkil edilməsi

onun qorxu hissindən irəli gəlir. Mərhum Kosı-

ginin vəzifəsindən uzaqlaşdırılmasında həkim-

lərin eyni sözü ona da deməsi Heydər Əliyevin

də başına gələn hadisələrin təkrarlandığı, bir sse-

nari xətt üzrə planlaşdırıldığı qənaətinə gəlinir.

Siyasi büro üzvlüyündən, sovet ittifaqı rəhbərli-

yindən Ulu öndərin kənarlaşdırılması Qorba-

çovun paxıllıq əməllərinin kiçik parçası oldu-

ğuna şübhə yaratmır.

Ekran təsvirində Qarabağ haqqında Heydər

Əliyevin fikirləri yer tapmışdır. Qorbaçovun

milli məsələləri fərqləndirməsi, qeyri-slavyan

işçiləri istəməməsi, ermənilərlə təmas yaratması

müsəlman xalqına sayqısızlığı özünü büruzə ve-

rir. Heydər Əliyev Moskvada işlərdən kənarlaş-

dırıldıqdan sonra Dağlıq Qarabağ və Azərbay-

canla əlaqədar ədalətsiz siyasətə qarşı mi-

tinqlərin keçirilməsi, durumun qeyri-sabitliyi,

düşmənin respublikanın gücsüzlüyündən isti-

fadə edib basqı göstərməsi məsələsini qarşıya

qoyur. Qorbaçovun bu toqquşmanın qarşısını al-

maması, davam etməsinə çalışması, Azərbay-

canı sıxışdıraraq oraya qoşun yeritməsi günahsız

insanların öldürülməsinə səbəb olması ölkənin

məhv edilməsi kimi başa düşülür. Heydər Əliye-

vin yanvarın 20-si Azərbaycana ordu göndəril-

məsindən xəbərdar olması, silahsız, əliyalın in-

sanların nümayişə çıxdıqlarından narahat ol-

ması, bu cür vəziyyətdə əlindən gələn hər cür

köməklik göstərməsi xalqı yolunda özünü fəda

etməsi onun vətənpərvərlik missiyasını la-

yiqincə yerinə yetirildiyini göstərir. Bu ha-

disələrin günahkarı kimi Qorbaçovun dönük,

satqın, cinayətkar siması üzə çıxır. Yenidənqur-

ma ilə əlaqəli planın baş tutmaması, siyasi

xadimə qarşı təxribatların müvəffəqiyyətsizliyi

böhtançı insanların iç üzünü açıb göstərir.

Sənədli filmin növbəti kadrında Mixail Qor-

baçovun Ulu öndər haqqında çıxışı verilmişdir.

Tanışlığının ilk dövrünü 1970-ci ildə L.İ.Brej-

nevin Bakıya səfərində görüşün baş verməsi

məqamını tamaşaçılarla paylaşır. Ümumilli lide-

rin ailəsi, şəxsiyyətli, ziyalı həkim xanımı ilə ta-

nış olması, dahi şəxslə Qorbaçovun aqrar işi

idarə etdiyi zamandan aralarında səmimi müna-

sibətin yaranması Heydər Əliyevin qəlbinin

təmizliyindən və saflığından xəbər verir. Andro-

povun Qorbaçovla danışığı, Brejnevin siyasi

xadimi Moskvaya vəzifəyə gətirmək istəyində

olması ona olan etibarını və idarəçilik işlərini

düzgün yerinə yetirəcəyi fikrini diqqətə çatdırır.

Brejnevin vəfatından sonra iclasda Andropovun

birinci katib seçilməsi və həmçinin siyasi xadi-

min də Moskvaya köçürülməsi məsələsinin da-

nışılması yeni seçilmiş başçının Heydər Əli-

yevlə birgə işləmək niyyətində olduğu bildirilir.

Qorbaçovun ümumilli liderin ölkəni idarə edə

bilən bacarıqlı rəhbər funksiyasının əsasında

yüksək siyasi səviyyənin olduğunu söyləməsi

Ulu öndərin çox geniş dünyagörüşlü və güclü si-

yasi xadim xüsusiyyətini aşkara çıxarır. Heydər

Əliyevin baş katib olması ilə bağlı fikir müba-

diləsinin edilməsi, ancaq Qorbaçovun slavyan-

lardan birinin olmağını istəməsi, öz millətindən

tərəfdaş seçilməsini təklif etməsi vurğulanır.

Onunla dostluq əlaqəsi qurması, aktiv əməkdaş-

lıq, xüsusi dəstək verməsi, ciddi və güvənli insan

kimi təqdim etməsi Qorbaçovun ikiüzlü, riyakar

üzünü aşkara çıxarır.

Sənədli filmdə Heydər Əliyevin Kremldən

getməsi nə ilə əlaqədar idi? Qorbaçovun cava-

bında isə onun səhhətində problemin olması,

A. A. RÜSTƏMOVA

Sənədli filmlərdə şərəfli ömürün inikası

başqa variantda ölkəyə maneçilik yaratması fik-

rini deməsi, siyasi xadimi hamının gözündən dü-

şürmək, gücsüz bir şəxs kimi tanıtdırmaq

istəyindən irəli gəlir. Bu cür olaya qayıtmaq

istəməməsi, boş söhbətlər adlandırması gerçək-

likdən qaçmaq faktı kimi səciyyələnir. De-

yilənlərdən təəssüf hissi keçirməsi, xəstəliyinə

görə Əliyevə oyunların qurulmasının düzgün ol-

madığını deməsi Qorbaçovun baş vermiş ha-

disələrdən xəbərsiz olması və özünü müdafiə

etməsi fikrinə yönəlir. Audiovizual təsvirdə nə

üçün Heydər Əliyev tutduğu vəzifələrdən kənar-

laşdırıldı sualı verilir. Bu sualın cavabında isə

ölkəsinə yüksək təzyiqin olduğunu və bu

vəziyyətdən çıxış yolunun vacibliyini deməsi

Ulu öndərin respublikada qarışıq vəziyyətin da-

yandırılmasında önəmli rolunun əhəmiyyəti

nəzərdə tutulur.

Sənədli filmdə Qorbaçov Heydər Əliyev

haqqında mənfi fikrdə olmadığını, siyasi xadi-

min yüksək insani keyfiyyətlərə malik olduğunu

tamaşaçılar önündə etiraf edir. Xronikal görün-

tüdə Heydər Əliyevin hansı əlamətləri sizi qane

edirdi? Onun dahi şəxsin dərrakəli, hiyləgər,

möhkəm, bacarıqlı insan olmasını vurğulaması

Ulu öndərin geniş diapazona malik şəxsiyyətinə

şübhəsiz yanaşmasıdır. 20 Yanvar hadisələrində

Qorbaçov əlinin olmadığını, siyasətlə mənəviy-

yatı birləşdirməyə çalışdırmadığını söyləməsi ilə

onun məsum simasının ikiüzlü xarakteri özünü

göstərir. Ulu öndərin ölkəyə bacarıqla başçılıq

etməsi, dövlətini kəskin böhrandan qurtarması

Heydər Əliyevin xalqının yolunda göstərdiyi

əzmkarlığının nəticəsi kimi nəzərdə tutulur.

Qorbaçov ümumilli liderin çətinliklərdən

qorxmamasını, mərdlik göstərməsini diqqətə

çatdırmaqla Heydər Əliyevin qüvvətli qəhrəman

kimi adının tarixə düşəcəyini vurğulayır.

Sənədli filmə İlham Əliyevin də o illərdə ata-

sının başına gələn hadisələrlə əlaqəli nitqi əlavə

edilmişdir. Ağır infarkt keçirməsi, gələcəklə

bağlı həkimlərin xoşagəlməz proqnozlar ver-

məyi, istefa veriməsini məsləhət görmələri,

Heydər Əliyevin bu xəstəliyi qəbul etməməsi,

qurma işin təşkil olduğunu düşünməsi onun

vəzifədən kənarlaşdırmaq siyasətinin olmağın-

dan xəbər verir. Ümumilli liderin yığıncaqdakı

çıxışında sovet rəhbərliyini, Qorbaçovu qanlı

hadisəyə, günahsız azərbaycanlıların öldü-

rülməsinə görə mühakiməsi onun xalqına dayaq

olduğu fikrini seyrçiyə çatdırır. Heydər Əliyevin

çıxışından sonra sovet qoşunun Bakıya

göndərilməsi, ordunun günahsız insanlara hü-

cumu və siyasi xadimin bütün ailə üzvlərinə

qarşı göstərilən təzyiq, eləcə də İlham Əliyevin

universitetdə gələcəyin siyasətçilərinə dərs

demək vəzifəsindən azad edilməsi haqqında de-

dikləri faktlar Qorbaçov rejimin ədalətsizliyini

göstərir. Tarixi baxımdan həmin adamların

Heydər Əliyevin siyasi arenadan uzaqlaşdırıl-

masında aktivlik göstərməsi, indinin özündə on-

lardan birinin də Ulu öndərin işinə maneəçilik

törətməməsi barədə dedikləri ümumilli liderin

siyasi üstünlüyünün yüksəkliyinə şübhə yarat-

mır. Ekran yaradıcılığının sonunda Heydər Əli-

yevin sözlərində ona paxıllıq edənlərin çoxluq

təşkil etdiyini vurğulaması, həmçinin Qorba-

çovun da Ulu öndərə həsəd aparması onun

haqqında deyilmiş lider, fərqli, seçilmiş şəxs an-

lamını özündə doğruldur.

Elmi məqalədən əsas nəticəyə gəlmək olar ki,

tarixi şəxs Heydər Əliyevin kinematoqrafiya

sənətinin inkişafında böyük dəstəyi tamaşaçı

kütləsinə nümayiş etdirilmişdir. Ulu öndər ba-

rədə ekranlaşdırılmış sənədli əsərlər özünə-

məxsus dəst-xətti ilə konkret olaraq xronoloji

məqamda ümumi biçimdə cəmləşərək daha yad-

daqalan olaraq seyrçi qavrayışında əbədi iz sal-

mışdır.

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI:

1. Kazımzadə, A.H. Heydər Əliyev və kine-

matoqraf / A.H.Kazımzadə. Bakı: Mütərcim, -

2007, -204 s.

2. Təranə Məhərrəmova. Heydər Əliyev

incəsənətin hamisi idi [Elektron resurs] /-12 de-

kabr, 2017. URL: https://kaspi.az › heyder-eliye

3. General (ssenari müəllifi və rejissoru

Vaqif Mustafayev, 1999)

4. Birinci (ssenari müəllifi və rejissoru

Vaqif Mustafayev, 1999)

5. Moskva-Kreml (ssenari müəllifi və rejis-

soru Vaqif Mustafayev, 1999)

6. Lider (ssenari müəllifi və rejissoru Vaqif

Mustafayev, 1999)

7. Tale (ssenari müəllifi və rejissoru Vaqif

Mustafayev, 2000)

8. Əsl məhəbbət haqqında (ssenari müəllifi

və rejissoru Vaqif Mustafayev, 2001)

9. Bir həsədin tarixi (ssenari müəllifi və re-

jissoru Vaqif Mustafayev, 2002)

Qərbi Kaspi Universiteti

p-ISSN 2789-4606

Elmi Xəbərlər № 2, 2022

(Humanitar elmlər seriyası)

e-ISSN 2789-4614

Айсель Агаширин кызы РУСТАМОВА

Диссертант Азербайджанского Государственного Университета

Культуры и Искусства

E-mail: aysel_rustemliar@mail.ru

ОТОБРАЖЕНИЕ СЛАВНОЙ ЖИЗНИ В ДОКУМЕНТАЛЬНЫХ ФИЛЬМАХ

Резюме: В статье показано особое внимание и необходимая поддержка Гейдара Алиева к искусству

кино, как к особой отрасли национального искусства. Здесь отражен анализ многосерийных

документальных фильмов об общенациональном лидере, снятых режиссером Вагифом Мустафаевым.

В этих хрониках представлены трудные периоды жизненного пути великого вождя, высокий пик его

трудового потенциала, реформы, проведенные вождем в широком диапазоне, заслуги, которые он

оказал своему народу, значение, которое он придавал различным видам подробно рассказывалось об

искусстве и художниках, о большой любви, дарованной ему судьбой, и о семейном очаге.

Ключевые слова: Гейдар Алиев, Великий Вождь, Общенациональный лидер, политический деятель,

аудиовизуальное описание, экранное творчество.

Aysel Aghashirin RUSTAMOVA

Dissertation student of the Azerbaijan State University of Culture and Art

E-mail: aysel_rustemliar@mail.ru

A GLİMPSE OF A GLORİOUS LİFE İN DOCUMENTARİES

Summary: The article deals with Heydar Aliyev’s special attention and necessary support to the art of

cinema, as a special area of national art. The work reflects the analysis of serial documentaries about the nati-

onal leader, filmed by director Vagif Mustafayev. In those chronicles, the difficult periods of the great leader's

life path, the high peak of his work potential, the reforms carried out by the leader in a wide range, the service

he rendered to his people, the value he gave to various types of art and artists, the great love bestowed on him

by fate, and the family hearth were explained in detail.

Key words: Heydar Aliyev, Great Leader, National leader, political leader, audiovisual description, screen

creativity.

Daxil olub: 24.07.2022